مقاله تاریخچه دوبله در دنیا و ایران
با توجه به رشد روزافزون علم و آموزشهای کوتاه مدت، مرکز توسعه آموزشهای مجازی پارس با هدف بالا بردن سطح علمی و کمک به تحقق این امر مقاله تاریخچه دوبله در دنیا و ایران را طراحی و در دسترس علاقمندان قرار داده است .
تاریخچه دوبله در دنیا و ایران
آغاز دوبلاژ در دنیا
در اوایل سال ۱۹۳۱ م (۱۳۰۹ ش) برای‌ناطق كردن فیلم‌های صامت، دوبلاژ اختراع شد.اولین كشور كه در این راه پیشگام شد، فرانسه بود وسپس ایتالیا و انگلستان بودند كه از هنر دوبلاژبرای فیلم‌هایشان استفاده كردند. بعدها تلاش‌برای دوبله فیلم‌های خارجی صورت گرفت. امادر كشورهایی مانند ایتالیا به علت تعدد لهجه‌های‌مختلف، فیلم‌های داخلی نیز حتما باید دوبله‌می‌شد. علاوه بر این علت، ایتالیایی‌ها عاشق‌دوبله بودند و حتی فیلمساز معروف فلینی تحت‌هیچ شرایطی دوست نداشت از صدای سرصحنه‌استفاده كند. او معتقد بود صداها در دوبله خیلی‌بهتر حس و نقش واقعی را به بیننده منتقل می‌كنند.همین امر باعث پیشرفت دوبله در این كشور شد وبعدا مفصلا شرح خواهیم داد كه بخشی از بهترین‌فیلم‌های اولیه دوبله شده به فارسی، در این كشورتهیه می‌شد.
● شروع دوبلاژ در ایران
حدود پانزده سال پس از آغاز دوبلاژ در دنیا،این هنر در سال ۱۳۲۵ به ایران رسید. گرچه‌همه كارهای فنی آن در كشورهای دیگر انجام‌می‌شد اما در روز پنج‌شنبه، ۵ اردیبهشت ۱۳۲۵ایرانیان شاهد اولین فیلم فرانسوی دوبله شده به‌فارسی به نام «دختر فراری» در سینما كریستال‌بودند. گرچه قبل از آن، در اوایل دهه ۱۳۲۰ ودر جریان جنگ جهانی دوم، مردم اخبار جنگی‌را با توضیح فارسی می‌دیدند اما دیدن فیلم‌های‌سینمایی خارجی آن هم به زبان فارسی امری‌اعجاب‌انگیز و خارق‌العاده بود. در ضمن تا قبل ازاین زمان، همه فیلم‌ها به زبان اصلی با میان‌نویس‌فارسی به نمایش درمی‌آمد. صحنه‌های مختلف‌فیلم را می‌بریدند، ترجمه صحنه‌ها را روی‌كاغذی می‌نوشتند، از نوشته فیلم‌برداری‌می‌كردند و پس از پخش فیلم، وسط صحنه‌های‌آن نوشته‌ها را پخش می‌كردند.
نمایش فیلم «دختر فراری» با استقبال بسیارخوب مردم روبه‌رو شد. این كار به دست دكتراسماعیل كوشان انجام شد. در حقیقت او بانی‌دوبله اولین فیلم خارجی به فارسی بود. دكتركوشان پس از پایان تحصیلاتش در رشته اقتصاد(درآلمان)، رشته تازه‌ای را برای ادامه تحصیل‌پیدا می‌كند و به لحاظ جاذبه‌ای كه سینما برایش‌داشت، در رشته ارتباط جمعی كه شامل روزنامه،رادیو و سینما می‌شد، ادامه تحصیل می‌دهد. پس‌از مدتی، قصد برگشت به ایران را می‌كند كه به‌علت پاره‌ای از مسائل (جنگ) مجبور می‌شودمدتی را در استانبول اقامت كند. در طول اقامت‌اجباری‌اش، در آنجا به طور جدی پیگیر كار دوبله‌می‌شود و طرح اولیه شركت «میترا فیلم» را بامشاركت خودش، همسرش دیانا و جهانگیر تفضلی(دانشجوی رشته حقوق در دانشگاه استانبول)شكل می‌دهد. سپس با خرید ۲ فیلم فرانسوی واسپانیولی كارش را آغاز می‌كند. به كمك تفضلی‌برای انجام این كار برخی از دانشجویان علاقه‌مندجذب كار شدند. نام «دختر فراری» را خودكوشان برای فیلم فرانسوی انتخاب می‌كند اما نام‌اصلی فیلم «نخستین وعده دیدار» محصول سال۱۹۴۴ فرانسه بود. وی در آن زمان به سختی‌می‌تواند برای هنرپیشگان خارجی زن، زنی‌ایرانی را بیابد; زیرا كمتر بانوی ایرانی حاضرمی‌شد كه به جای ستاره‌های این فیلم‌ها حرف‌بزند.
.jpg)
اما سرانجام «نوریله قوانلو» به جای هنرپیشه‌فرانسوی «دانیل داریو» حرف می‌زند و بقیه‌نقش‌های زن را دختران یا زنان ترك یا یونانی‌دوبله كردند كه كاری بس مشكل بود; زیرا بایدزبان فارسی را تا حدودی به آنها آموزش می‌داد،تمرین می‌كرد و بالاخره ضبط برروی فیلم بود.نتیجه كار به عنوان اولین دوبله بد نبود و او خود رابرای پخش فیلم دوبله شده دیگرش به نام «دختركولی» كه اسپانیولی بود، آماده كرد. این دو فیلم‌هر دو در تركیه دوبله فارسی می‌شوند و در سال۱۳۲۵ كه وی به ایران بازمی‌گردد، هر دو را به‌نمایش درمی‌آورد و شركت میترا در تهران مستقرمی‌شود.
● ایران نو فیلم
هجده ماه قبل از این زمان (۱۳۲۳)،استودیویی برای تولید دوبله فیلم اعلام‌موجودیت می‌كند كه نام آن را «ایران نوفیلم»گذاشتند.
بنیانگذاران اولیه آن شاهپور مبینی، منصورمبینی، هوشنگ كاوه و امیرحسین دهلوی بودند.عده‌ای دیگر نیز بعدا به آنها می‌پیوندند. دكترمیرسپاسی و فاضل سرجویی و چند تن دیگر بااستفاده از موقعیت مالی خوبی كه داشتند، در این‌راه سرمایه‌گذاری می‌كنند. اعضای گروه استودیوباید قبل از فیلم‌سازی دو مرحله را می‌گذراندند:
ساخت وسایل لازم برای تاسیس یك استودیوو كار دوبله… آشنایی به الكترونیك، تراشكاری،ریخته‌گری، آهنگری، انرژی و علاقه فراوان،تمامی سرمایه‌ای بود كه آنان در اختیار داشتند.هدفشان در ابتدا فیلم‌سازی و سپس دوبله بود;درحالی كه در كشورهای همسایه مانند تركیه، هندو مصر كار فیلم‌سازی و دوبله رواج كامل داشت.در ایران همه مراحل، جنبه جستجو، ابداع واختراع را داشت و در این شرایط، «ایران‌نوفیلم» زمانی آمادگی آن را یافت كه به دوبله‌فیلم بپردازد كه «دختر فراری» از راه رسیده بود.
● بهترین فیلم دوبله
بهترین فیلم دوبله شده به فارسی، پنجمین فیلم‌دوبله شده‌ای بود كه در پاریس كار دوبله آن‌انجام شد. نامش «بازگشت جاودانی» بود. این‌فیلم نسبت به فیلم‌های قبلی از نظر دوبله،محاسنی داشت كه باعث برتری آن می‌شد. مانندتطبیق حركات بازیكنان با صدا و استفاده از كلمات‌فارسی سلیس و آهنگ صدای بازیگران ایرانی كه‌انصافا خوب هم حرف می‌زدند; مانند زرین ملك‌حكیمی، آقای نامدار، آقای نبوی، خانم فرمانفرماو حكمت كه هر كدام جذابیت خاص خود راداشتند.
یادآور می‌شویم چهار فیلم دوبله شده قبل از«بازگشت جاودانی» در تركیه دوبله شده بودند واین فیلم (بازگشت جاودانی) توسط احمدوهاب‌زاده دوبله شد.
نام چهار فیلم قبلی به ترتیب: «دختر فراری»،«دختر كولی»، «زن سنگدل» و «تاراس بولبا» بودكه این چهار فیلم، مشكلات عمده‌ای مانند اندازه‌نبودن جملات با دهان و لب هنرپیشه، تاریك وكمرنگ بودن فیلم‌ها (به علت پوزیتیو بودنشان)،از بین رفتن موزیك متن و افكت‌های صحنه راداشت.
● دوبله در ایتالیا
دوبله در ایتالیا از كیفیت بسیار خوبی‌برخوردار بود. «الكساندر آقابابیان» در خیابان‌نادری، كوچه نوبهار، شماره ۱۱، منزل‌مسكونی‌شان كه از قبل محل كار پدرش نیز بود،«داریوش فیلم» را تاسیس می‌كند. وی تا قبل ازسال ۱۳۲۸ تعدادی فیلم كوتاه تبلیغاتی هم تهیه‌می‌كند اما علاقه او پیگیری امر دوبله بود. تا این كه‌از طریق دوستش محمود خسروی كه در سفارت‌ایران در رم كار می‌كرد، اطمینان حاصل كرد كه‌دوبله به فارسی در ایتالیا از هر جهت ممكن است.سریعا عازم رم می‌شود، در آنجا تحصیلاتش را دررشته كارگردانی (به شكل آزاد) به پایان می‌برد وبعد شروع به كار دوبله می‌كند.
«آلكس آقابابیان» بنیانگذار دوبله به فارسی‌در ایتالیا می‌باشد و فیلم «سرگذشت فریدون‌بینوا» را دوبله می‌كند كه ۱۲ مهر ۱۳۳۱ در سالن‌سینما دیانا و در هفته دوم در سینما پارك به علت‌استقبال مردم، به نمایش درمی‌آید. وی از جمله‌مدیران دوبلاژی بود كه باهوش و سلیقه، مراحل‌انتخاب دوبله تا عرضه فیلم‌هایش را به خوبی طی‌می‌كرد و مطمئنا موسسه داریوش فیلم ازخوش‌نام‌ترین موسسات دوبلاژ در آن زمان بود.
● اولین فیلم خارجی دوبله شده در ایران
بالاخره در ایران، اولین فیلم خارجی دوبله‌می‌شود. فیلم فرانسوی «جای پا در برف» كه با نام«مرا ببخش» به نمایش درمی‌آید، در استودیوی«ایران نوفیلم» دوبله می‌شود و در سال ۱۳۲۷در سینما دیانا و سینما پارك فیلم به نمایش عمومی‌درمی‌آید.
هوشنگ كاوه از پایه‌گذاران این استودیو بود.عطاءا… در فیلم «مرا ببخش» نقش «پی‌یر لانژا»را گویندگی می‌كند و مهری عقیلی به عنوان‌گوینده زن فیلم انتخاب می‌شود. در این مرحله،ایرج دوستدار به جمع اعضای ایران نو فیلم اضافه‌می‌شود و نقشی را در فیلم می‌گوید و بعد اسدا…پیمان كه توانست در شش نقش حرف بزند، یك‌نقش كوچك را هم هوشنگ كاوه و نقش دختركوچك را خواهرش می‌گوید. گفتنی است دوبله‌این فیلم نزدیك به یك سال طول می‌كشد.
● اولین دوبلورها
تقریبا بیشتر كسانی كه در امر تهیه و ایجاداستودیو بودند، خودشان نیز گویندگی فیلم‌ها راانجام می‌دادند. كم یا زیاد فرقی نمی‌كند; مهم‌این است كه به طور مشخص نمی‌توان گفت كه‌مثلا آقای فلانی فقط گویندگی یا فقط مدیردوبلاژ بوده‌اند. آنان با استعداد و توانایی و علاقه‌انسان كارهای مختلف دوبله را به‌طور توامان‌انجام می‌دادند. برای همین بسیار مشكل است‌اولین افراد دوبلور را معرفی كرد اما دربخش‌های بعدی دوبلورهای شاخص را معرفی‌خواهیم كرد.
● لزوم دوبله و هنر دوبلور
خلاصه‌ای از سخنان پورنگ بهارلو را كه در امردوبله در ایتالیا از اواسط دهه ۳۰ تا اواسط دهه۴۰ و سپس در ایران تا اواخر دهه ۴۰ در سمت‌مدیر دوبلاژ و گوینده فعالیت داشت و ازسرشناسان دوبلاژ در ایتالیا بود، برایتان نقل‌قول‌می‌كنیم:
«حدود چهار سال از تاریخ دوبله اولین فیلم‌می‌گذرد ولی هنوز صاحبان فیلم و سینما در لزوم دوبله و ادامه پیداكردن آن مشكوك هستند، كه‌پس از نمایش فیلم «حیف كه خیلی حقه‌ای» و«آسیابان عشوه‌گر» كه هر دو با موفقیت بی‌نظیری‌مواجه شدند، به همه ثابت شد كه از نظر تجاری‌دوبله به فارسی دارای استفاده بیشتری است وچون دوبله فیلم‌ها در تهران مقرون به صرفه بود،ورود دستگاه‌های بزرگ صدابرداری و میكساژ وغیره، از آمریكا، انگلستان، فرانسه، آلمان و ایتالیابه ایران رواج پیدا می‌كند.
اما نكته مهم، كارگردانان دوبله و گویندگان‌هستند. هنر یك گوینده در این است كه نقش‌مربوط به خود را واقعا درك و خود را در قالب‌هنرپیشه حس كند; و گرنه مساله تطبیق جملات بادهان هنرپیشه پس از چند جلسه تمرین قابل‌یادگیری است و اشكال دیگر كار دوبله‌كنندگان‌ایرانی مقیم رم، سانسور كلمات بود كه نمی‌شد باحس بازیگر به خود القا كنند.
به رغم نظرهای موافق و مخالف در ارتباط بادوبله، تعداد سینماها و استودیو و مراكز دوبله ودوبلورها روز به روز افزایش می‌یابد كه همگی‌آنها سهمی در رشد و تكامل سینما و دوبلاژ دارند.
● ایجاد انجمن گویندگان فیلم
در سال ۱۳۳۶ بیش از دو برابر سال ۳۵فیلم دوبله عرضه می‌شود و این روند سریع تاسال‌ها ادامه پیدا می‌كند; به‌طوری كه تا سال ۴۰كمتر فیلمی را در سینماها به زبان اصلی می‌توان‌یافت. دوبله باعث افزایش تماشاگران و سالن‌های‌سینمایی و موسسات دوبلاژ و دوبلورها می‌شود.
در سال ۱۳۵۳ جامعه دوبلاژ به عنوان‌انجمن پذیرفته و دارای بنیادنامه مصوب می‌شود.
پس از شكل‌گیری رسمی انجمن گویندگان‌اتفاقاتی می‌افتد كه مهم‌ترین آنها، اعتصاب دراواخر سال ۱۳۵۳ برای افزایش دستمزدهامی‌باشد كه نزدیك به ۹ ماه به طول می‌انجامد.اما بالاخره خسروشاهی و منوچهر زمانی به‌نمایندگی انجمن گویندگان به مذاكره باواردكنندگان فیلم می‌پردازند و در فاصله كوتاهی‌به توافق می‌رسند كه اضافه دستمزدها به میزان‌چهل درصد باشد و طلب‌های معوقه نیز پرداخت‌شود. بدین ترتیب مجددا فعالیت انجمن‌گویندگان فیلم آغاز می‌شود.
● عصر طلایی دوبله
دوبله ایران در دهه ۴۰، نقاط اوج درخشانی‌دارد كه به عصر طلایی دوبله معروف است اما ازاواخر این دهه به خصوص اوایل دهه ۵۰، به‌دلایلی شروع به افت می‌كند. البته گاهی كارهای‌خوب هم می‌دیدیم اما به پیروی از نزول فیلم‌ها وعلل دیگر كه ذكر خواهد شد، دوبله نیز رو به افول‌می‌گذارد.
از دلایل اصلی این افول، سرعت در كار دوبله‌بود كه باعث از بین رفتن كیفیت كار می‌شد. درآن هنگام هركس می‌توانست واردكننده فیلم‌شود و با سلیقه خودش از مدیر دوبلاژ بخواهدفیلم را كمدی و… كند. علل دیگر دستمزدهای كم‌و گاهی عدم پرداخت دستمزدها و نداشتن‌حمایت قانونی از این حرفه، عدم تامین حرفه‌ای(مانند بیمه، بازنشستگی و…) بود. پس از انقلاب،تاثیر افول دهه قبل باعث بی‌توجهی به دوبله‌می‌شود اما دوبله به علت نیاز جامعه همچنان به‌كار خود ادامه می‌دهد. مشكلات ذكر شده برای‌دوبلورها به قوت خود باقی می‌ماند و ناآگاهی به‌مسائل و امور دوبله و بعضا فیلم‌های نامناسب واظهارنظرهای سلیقه‌ای اهل سینما جمعا باعث‌واردآمدن ضربات جبران‌ناپذیری به پیكر دوبله‌شد.
مردان و زنان این دوبله همان افراد عصرطلایی دوبله‌اند. دوبله‌ای كه در دنیا حرف اول رامی‌زد و هنوز هم به تنهایی با قدرت عظیم عشق به‌حرفه سعی می‌كند بر روی پاهای ضعیفش بایستد.بعضی از دوبلورهای ما به جرات می‌توان گفت كه‌اجرایی جهانی داشته‌اند اما آیا همین جا، كنارگوشمان، در جشنواره فجر جایزه‌ای برای این‌قشر پركار، مسئول و مظلوم در نظر گرفته‌ایم؟مطبوعات چقدر نقش دوبله را پررنگ كرده‌اند؟چقدر در افول آنها نقش داشته‌اند؟ به راستی‌آنان چقدر تشویق شده‌اند؟ چقدر حمایت‌شده‌اند؟
مسئولان و مطبوعات باید سری به این‌اتاق‌های تنگ و تاریك بزنند و گوشه‌ای ازحنجره‌های پاره‌شده را ببینند. تلاش عاشقانه آنهاقابل ستایش است. ای كاش انصاف رعایت می‌شدو نقاط درخشان كار دوبلورها در نظر گرفته‌می‌شد آیا خلق این همه پرسوناژ جدی در تاریخ‌سینمای ما در دوبله، قابل ستایش نیست؟
مقاله تاریخچه دوبله در دنیا و ایران توسط کارشناسان واحد تحقیق و توسعه مرکز آموزش مجازی پارس تدوین گردیده است .
تاریخچه دوبله در دنیا و ایران
منبع: ویکی پدیا
